Res nova Monumenten

Bouwhistorisch onderzoek

Bouwhistorie vormt de basis voor al ons advies en onderzoek. Bouwhistorisch onderzoek is bij werkzaamheden aan monumentale panden of bij gebouwen binnen een als waardevol aangeduid gebied vaak een vereiste in het vergunningentraject (de omgevingsvergunning): het vormt de toetssteen op basis waarvan de beoogde plannen worden beoordeeld. Daarnaast kan een bouwhistorisch onderzoek fungeren als uitgangspunt en bron van inspiratie in het uitwerken van een ontwerp voor restauratie, verbouwing of ontwikkeling en vormt het een documentatie van de bestaande situatie.

Een bouwhistorisch onderzoek omvat altijd de volgende onderdelen:

een beschrijving en pictografie van de huidige situatie;
het 'verhaal van de plek', waarin aan de hand van de opname van het pand en archief- en bronnenonderzoek de ontwikkelingsgeschiedenis van het pand in kaart wordt gebracht;
een waardering, bestaande uit een contextuele waardenstelling, waardenkaarten en een interne waardenstelling, waarin het pand op detailniveau wordt gewaardeerd.

De diepgang van een bouwhistorisch onderzoek wordt bepaald door de omvang van de werkzaamheden en/of de wensen van de opdrachtgever. Bij het opstellen van een bouwhistorisch rapport worden de Richtlijnen Bouwhistorisch Onderzoek 2024 (URL2007) gevolgd.

Bouw- en architectuurhistorie kunnen niet los van elkaar worden gezien omdat stilistische kenmerken, constructiemethodes en materiaalgebruik tezamen een totaalbeeld geven over de oorsprong en ouderdom van een object of onderdelen van dit object. Res nova Monumenten besteed in haar onderzoeken dan ook altijd aandacht aan architectuurhistorische aspecten.

Architectuurhistorisch onderzoek

Architectuurhistorie is de studie van de geschiedenis van onze bouwkunst: hoe heeft de mens zich door de eeuwen heen uitgedrukt via zijn bouwwerken en hoe weerspiegelt de architectuur de cultuur en levensstijl van een specifieke periode en/of regio. Bij een architectuurhistorisch onderzoek worden niet alleen op zichzelf staande panden maar ook ensembles onderzocht en gewaardeerd, waarbij aandacht wordt besteed aan onder andere:

De verschijningsvorm: in welke bouwstijl is een gebouw ontworpen, is deze vormentaal kenmerkend of zelfs pionierend voor de periode of regio waarin het is ontstaan en in hoeverre is de huidige situatie nog representatief voor het oorspronkelijke beeld of een (relevante) latere bouwfase.
De gebouwtypologie: wat is de (oorspronkelijke) functie van een gebouw, is de architectuur kenmerkend voor de ontwikkelingen binnen het specifieke gebouwtype en zijn er ook nu nog specifieke details, objecten of technische elementen aanwezig die onlosmakelijk met de functie verbonden zijn.
De gebruikte materialen en bouwtechnieken: door de opkomst van nieuwe materialen en (constructie)technieken zien we door de eeuwen heen dat de bouwkunst de grenzen van het mogelijke opzoekt en zowel op kleine als grote schaal leidt tot een nieuwe vormgeving.

Architectuurhistorisch onderzoek vormt een waardevolle toevoeging aan bouwhistorisch onderzoek en vice versa. Res nova Monumenten besteed in haar bouwhistorische rapportages dan ook altijd aandacht aan de architectuurhistorie van een object of complex. Daarnaast kan archtitectuurhistorisch onderzoek onder andere ingezet worden voor:

het inventariseren van potentiële nieuwe (gemeentelijke) monumenten of van via een bestemmingsplan te beschermen historisch waardevolle panden;
het opstellen van redengevende beschrijvingen van monumenten;
het uitvoeren van een oeuvre-onderzoek naar een bepaalde architect;
het opstellen van een startdocument/inspiratiedocument ten behoeve van de realisatie van een nieuwbouwproject in een specifieke historiserende stijl of binnen een historisch waardevolle stedelijke of landelijke setting.

Cultuurhistorisch onderzoek

Cultuurhistorie wordt omschreven als het erfgoed dat in de ontwikkeling van onze omgeving een belangrijke rol speelt. De cultuurhistorie omvat een drietal ‘categorieën’, te weten:

de archeologie (het ondergronds erfgoed)
architectuur-, bouw- en tuinhistorie en stedenbouw
historische geografie.

Vanwege het Besluit ruimtelijke ordening zijn gemeenten per 1 januari 2012 verplicht om bij elk nieuw bestemmingsplan rekening te houden met de aanwezige cultuurhistorie. Cultuurhistorisch onderzoek is hierbij een vereiste. Dit besluit vloeit voort uit de in 1999 opgezette nota Belvedere, waarin een proactief beleid omtrent de integratie van cultuurhistorie in ruimtelijke ontwikkelingen wordt bepleit. Het uitgangspunt hierbij is dat de gebiedseigen karakteristiek wordt gewaarborgd en bij toekomstige ontwikkelingen een belangrijke positie inneemt.

Cultuurhistorisch onderzoek is daarnaast ook van belang en/of kan een belangrijke inspirerende rol vervullen bij het ontwerpen van een stedenbouwkundig plan. Te denken valt bijvoorbeeld aan de realisatie van een nieuw landgoed of een nieuwe wijk in een cultuurhistorisch waardevolle omgeving:

hoe kan de architectuur op basis van de lokale architectuurhistorische traditie worden vormgegeven?
kan de (verdwenen) historische geografie aanleiding zijn voor de aanleg van een bepaalde infrastructurele opzet?
hoe kan het historisch verhaal (het 'verhaal van de plek') worden ingezet bij de inrichting van een nieuw landgoed ?
et cetera.

Res nova Monumenten voert diverse diensten uit met betrekking tot cultuurhistorie en ruimtelijke ordening:

Ruimtelijke karakteristiek met waardenstelling: hierbij wordt onder andere aandacht besteed aan de ontwikkelingsgeschiedenis van een gebied en de huidige karakteristiek (en hoe deze zich verhoudt tot het verleden). De resultaten worden vertaald in een SWOT, bestaande uit een waardenstelling op gebiedsniveau (Strenghts and Weaknesses) en, indien gewenst, aanbevelingen voor beheer, behoud en ontwikkeling (Opportunities and Threats). Deze ruimtelijke onderzoeken kunnen fungeren als onderlegger van een ontwikkelingsplan of als cultuurhistorische paragraaf van een bestemmingsplan.
Inventarisatie: op basis van veld- en bronnenonderzoek wordt in kaart gebracht welke panden, objecten, groenelementen en ruimtelijke structuren een bepaalde historische waarde vertegenwoordigen. Inventarisaties worden uitgevoerd ter voorbereiding van het opstellen, uitbreiden of aanpassen van een monumentenlijst of als bijlage bij het opstellen van de cultuurhistorische paragraaf van een bestemmingsplan (dubbelbestemming).
Cultuurhistorische waardenkaart: op een ruimtelijke waardenkaart worden alle cultuurhistorisch waardevolle objecten en structuren aangeduid.
Cultuurhistorische beheerskaart met erfgoedcontour: de beheerkaart, waarop de erfgoedcontour wordt aangegeven, vormt de vertaalslag van de waardenkaart naar het bestemmingsplan. Afhankelijk van het ambitieniveau van de gemeente.

Verborgen waarden

Bouwhistorisch onderzoek

Vaak gaat er achter een huidige afwerkingslaag nog een verborgen wereld verscholen. Dit kunnen bouwsporen zijn die inzicht geven in de ontwikkelingsgeschiedenis van een pand, maar ook waardevolle elementen als bijvoorbeeld complete stucplafonds die verscholen gaan achter een verlaagd plafonds. Door middel van licht-destructief onderzoek, in combinatie met jarenlange ervaring wordt een overzicht gegeven van de (mogelijk) aanwezige verborgen waarden en hoe hiermee om dient te worden gegaan.

Inventarisatie

Een gebouw is meer dan datgene wat een voorbijganger kan zien als hij het passeert. Hoewel gevels de beelddrager van een straat vormen, bevindt zich achter deze façades een veel intiemere situatie: het interieur, alleen toegankelijk voor bewoners en bezoekers. Veel meer dan het exterieur, is het interieur gevoelig voor veranderingen in smaak of aanpassingen ten gunste van comfort of functiewijziging. Niettemin is er een groot aantal historische interieurs (deels) bewaard gebleven. Het is wenselijk dat met die interieurs die de tand des tijds hebben doorstaan, zorgvuldig wordt omgegaan. Dit geldt in principe alleen voor gebouwen die als monument zijn aangewezen, of voor gebouwen die binnen een in het bestemmingsplan opgenomen erfgoedcontour als dominant/beeldbepalend/hoog zijn aangemerkt (planologische bescherming). Op basis van veldonderzoek, bronnenonderzoek en opgebouwde ervaring, is het mogelijk een onderbouwde inschatting te geven over een te verwachten interieur, waarbij een onderscheid kan worden gemaakt tussen te verwachten gaaf casco (kapconstructie, balklagen, kelders) en te verwachten gave uitmonstering (vloeren, plafonds, wandafwerkingen, deuren, stookplaatsen etc.). De ‘verborgen waarden’ kunnen als aanvullend aspect worden toegevoegd aan een uit te voeren inventarisatie.

Derde partijen: erfgoedspecialisten

De diensten die Res nova Monumenten aanbiedt, hebben voornamelijk betrekking op het voortraject van Uw te realiseren plannen. Uiteraard komt er bij de restauratie van een (rijks)monument nog veel meer kijken, waarbij de input van gespecialiseerde professionals vaak onontbeerlijk en soms ook verplicht is. Te denken valt aan:

Het opstellen van een bouwtechnisch rapport, oftewel gebrekenplan
Het begeleiden van het subsidietraject, onder andere de ‘subsidie woonhuizen’ of de BRIM (niet-woonhuizen)
Het uitvoeren van een archeologisch onderzoek
Het uitvoeren van kleurhistorisch onderzoek

Indien gewenst kunnen wij U, geheel vrijblijvend, in contact brengen met partijen waarmee Res nova Monumenten positieve ervaringen heeft en vaak al jarenlang mee samenwerkt.