Opmaat

In het historisch centrum van Heeswijk, op een prominente locatie op de hoek van de Hoofdstraat en de Abdijstraat, ligt het woon-winkelpand Hoofdstraat 74. Het gebouw is ontstaan in 1884. Hoofdstraat 74 is een gemeentelijk monument. De garage en winkelruimte ten noordwesten van het volume, gebouwd in respectievelijk 1984 en 1991, vallen buiten deze bescherming. De opdrachtgever heeft de intentie het huis te restaureren en verbouwen. Vanwege de monumentale status, stelt de gemeente ten behoeve van de beoogde werkzaamheden als vereiste dat een bouwhistorisch onderzoek naar het pand wordt verricht als onderdeel van de aanvraag omgevingsvergunning.

Ouder volume

Het huidige volume is gebouwd aan het eind van de negentiende eeuw. Op deze centraal gelegen hoeklocatie stond echter al ten minste sinds het begin van de zeventiende eeuw een pand, dat in gebruik was als brouwhuis. Als we kijken naar de kadastrale minuutkaart van Heeswijk, dan zien we een situatie die niet aansluit op de huidige opzet. Het oude pand staat met de langgevel aan de Abdijstraat. Als we de situatie anno 1811-1832 op een recente luchtfoto projecteren, dan zien we hoe beide volumes zich tot elkaar verhouden. Op basis van deze projectie kan met zekerheid worden gesteld dat het huidige volume geen ouder casco heeft dan het bouwjaar 1884.

Bouw huidige volume

In 1882 wordt ene Jacobus Steenbergen eigenaar van het hoekpand. In 1883 laat hij het bestaande huis slopen en wordt er een nieuwe woning opgetrokken. Het nieuwe volume bestaat uit een eenlaags gebouw onder zadeldak met zes vensterassen. Het pand is in opzet karakteristiek voor zijn tijd: een sober doch statig dorpshuis, waarbij de hanenkammen boven de gevelopeningen de primaire decoratieve toets vormen. De structuur van het huis is kenmerkend voor de periode: een centrale gang in de zuidelijke beuk met aan weerszijde kamers. De gang kwam uit op een brede keuken. Vanuit de keuken kon men de opkamer en kelder betreden. Deze zijn aan het eind van de vorige eeuw weggebroken. De opzet is aan de achtergevelzijde nog wel herkenbaar aan het opkamervenster en de hanenkam van het voormalige keldervenster. Tegen de achtergevel van de hoofdmassa stond een grote aanbouw. Deze is later gesloopt. In het interieur herinnert de opzet van de noordwest kamer nog aan deze opbouw. De vloer ligt hier bijna een meter lager: bedoeld om een verbinding met de zoldering van de aanbouw te creëren.

Meerdere ingrijpende verbouwingen

In 1903-1905 wordt het pand in gebruik genomen als pastorie (en parochiehuis) voor de naastgelegen, in 1895 voltooide Sint Willibrorduskerk. Uit deze periode dateert de forse dakopbouw aan de straatzijde, inclusief de gevelbekroning met dubbele muizentandlijst en de nog aanwezige schoorstenen. De gehele westgevel is aan het begin van de twintigste eeuw opnieuw opgetrokken, zoals te zien is aan de koude aansluiting tussen de voorgevel en de westgevel. Deze wijzigingen aan het pand hebben verband gehouden met de nieuwe dubbelfunctie als pastorie en parochiehuis (en het creëren van een entree aan de kerkzijde). De verbouwing uit circa 1905-1910 is nog duidelijk herkenbaar aan het verschil in de gebruikte baksteen: het jongere werk is met een (gladdere) handvormsteen uitgevoerd. Inpandig wordt de oorspronkelijke opzet gewijzigd. De nog bestaande dwarsgang wordt gerealiseerd, er wordt een tweede kelder toegevoegd en de nog bestaande verdiepingstrap wordt geplaatst. In het interbellum wordt het huis opnieuw herbestemd. In 1933 wordt het gesplitst in twee woningen, later in de jaren dertig zelfs in drie woningen. Bouwsporen in de oostelijke kopgevel laten zien dat hier voorheen een deur heeft gezeten. Deze deur zal verband hebben gehouden tot de splitsing van het pand. In 1956 wordt het pand herbestemd tot winkel en wordt het grote etalagevenster en de winkeldeur in de zijgevel geplaatst. De deur in de oostgevel wordt weer dichtgezet en de grote aanbouw aan de achterzijde wordt gesloopt. Bij een verbouwing in 1991 is de huidige inpandige structuur ontstaan. Hierbij zijn niet alleen diverse muren gesloopt, maar is ook nagenoeg de gehele huidige uitmonstering ontstaan.

Hoofdstraat 74 is in haar huidige verschijningsvorm niet meer representatief voor één periode maar het resultaat van meerdere bouwfasen, te weten 1884, 1903-1905 en 1956-1960. De aanpassingen houden verband met de functieveranderingen van het gebouw, waardoor de karakteristieke typologische en esthetische kwaliteiten van het pand uit 1884 niet meer duidelijk leesbaar zijn.