Opmaat

Gelegen aan een van de twee pleinen binnen het historisch centrum van Oosterhout, de Markt (Vismarkt), ligt, recht tegenover de zeventiende-eeuwse Sint-Janskerk, het eveneens zeventiende-eeuwse pand Markt 20. De nieuwe eigenaar wenst het zwaar verwaarloosde pand te restaureren, verbouwen en herbestemmen. Vanwege de status als rijksmonument dient, als onderdeel van de aanvraag omgevingsvergunning, een bouwhistorisch onderzoek naar het complex verricht te worden.

Zeventiende eeuw

Markt 20 is gebouwd in 1669. Het casco van het brede stadspand is gaaf behouden. Dit geldt zowel voor de trapgevel aan de voorzijde, als de tuitgevel aan de achterzijde en de noordgevel. Bij de kopgevels is het gradueel verminderen van het aantal gevelopeningen, dat inherent is aan de opzet van het hoog opgetrokken zadeldak, karakteristiek. Het laat bovendien zien dat er van oorsprong al sprake was van zowel een zolderverdieping als een vlieringverdieping onder de kap. Binnen de contouren van het historisch centrum is het behoud van een in Hollandse renaissancestijl gebouwd casco zeer zeldzaam. Uit deze vroege periode van economische bloei is in Oosterhout slechts één ander voorbeeld bekend, zijnde Arendstraat 32.

Door de cementpleister die ten minste al aan het begin van de twintigste eeuw is aangebracht, is de oorspronkelijke karakteristiek, bepaald door een in baksteen (klein formaat ijsselsteentjes) opgetrokken façade, niet meer beleefbaar. Bij een restauratie in 1976 heeft men gekeken of de cementpleister verwijderd kon worden. Destijds is echter geconstateerd dat herstel van de baksteengevels niet meer mogelijk was vanwege de slechte staat van het brikkenwerk. Daar waar de opzet van de verdiepingen in de voorgevel nog gaaf is behouden, is de begane grond door de eeuwen heen gewijzigd. Rechts zit een tweetal detonerende grote etalagevensters. Deze in de jaren dertig geplaatste winkeletalages vervangen een drietal schuifvensters. De oorspronkelijke opzet is nog op diverse oude foto’s en bouwtekeningen zichtbaar. Geheel links zit de entree, gevat in een rijk gedetailleerde omlijsting. De opzet van de omlijsting is kenmerkend voor het neoclassicisme (empire): rijk geprofileerde basementen; pilasters voorzien van cannelures; kapitelen met daarop guttae; blind fries tussen de kapitelen; bloktandlijst; platte, rijk geprofileerde kroonlijst. De exacte datering van de entree is niet met zekerheid vast te stellen, maar kan tussen 1775 en 1875 zijn geplaatst. Als we kijken naar de opzet van de Franse deur (met tussennaald; lage panelen met dik opgezette kussens; gietijzeren raamroosters met decoratief figuratief ornament; bovenlicht met geometrische ijzeren roedeverdeling), dan is deze eerder rond 1875 dan 1775 te dateren. De entreepartij is ietwat vreemd in de gevel geplaatst, waarbij de linker stijl tegen het casco van het buurpand Markt 21 is geplaatst. Het is aannemelijk dat er oorspronkelijk sprake een smallere deur. In het interieur zijn meerdere bouwsporen waaruit blijkt dat de situatie (al dan niet ten behoeve van de huidige voordeur) is gewijzigd. De zijgevel verspringt nogal, waarbij de zichtmuur nabij de entree, de zijgevel van het buurpand betreft. Meer naar het westen verspringt de zijgevel en is er sprake van een opzet van twee aparte gevels, waartussen een spouw zit. De meest oostelijke moerbalk is op een halve meter vóór de inlegging in de gevel voorzien van een forse inkeping. De aanzet van de inkeping komt overeen met de rooilijn van het rechter gedeelte van de zijgevel. Dit suggereert dat er oorspronkelijk sprake was van een tot de voorgevel doorlopende (eigen) zijgevel en dat de balk hier oorspronkelijk in was gelegd.

Het interieur van het pand is volledig verdwenen. Alleen de spanten zijn nog behouden. Hierbij zijn de zoldergebinten nog terug te voeren tot de zeventiende eeuw. Het vlieringgebint en het nokgebint zijn in de loop van de tijd vernieuwd. Kijkende naar de materialisatie van zowel de spanten als de strolemen afwerking van de vliering, zal dit in de negentiende eeuw zijn geweest.

Markt 20 wordt in 1927 betrokken bij de naastgelegen grootschalige margarinefabriek Verschure. Van deze fabriek is nog een klein deel van de volumes aan de Torenstraat behouden gebleven. In Markt 20 wordt een productielijn voor de bereiding van kaas ondergebracht. Hiervoor wordt de eeuwenoude inpandige structuur gesloopt en wordt de nog aanwezige samengestelde stalen balk aangebracht. Deze balk draagt niet alleen de moerbalklaag van de verdieping, maar oorspronkelijk ook onderdelen van de productielijn. Na slechts vijf jaar in gebruik te zijn geweest verdwijnt de productielijn weer. Markt 20 wordt verkocht en gaat fungeren als winkelpand. Deze functie heeft ze tot kort geleden behouden. Hierbij waren de verdiepingen in gebruik als opslag.