Bottelstraat-Lange Hezelstraat Nijmegen

Bottelstraat Nijmegen, bouwhistorisch en cultuurhistorisch onderzoek Framy

Framy

Lange Hezelstraat 92 – Bottelstraat 10

Beeldbepalend pand – bouwhistorie monument

 

Opdrachtgever

Commercieel bedrijf

 

Uitvoering

Bouwhistorisch onderzoek

2008, 2016-2017

Architect

Flow Architecten


Aan de westelijke rand van de historische binnenstad van Nijmegen, ligt een reeks gebouwen die bekend staan als het  ‘Framycomplex’.  Dit binnen het beschermd stadsgezicht (Benedenstad) gelegen complex wordt gevormd door Lange Hezelstraat 92, Bottelstraat 6 en Bottelstraat 10. Het pand aan de Lange Hezelstraat is binnen de historische kwaliteitskaart van het beschermd stadsgezicht aangemerkt als beeldbepalend pand. De volumes aan de Bottelstraat hebben sinds 2015 de status bouwhistorie monument. In de redengevende beschrijvingen van deze panden staat specifiek aangegeven waarop  deze bescherming van betrekking is:

  • Bottelstraat 6: alleen de parcellering en de bouwmuren
  • Bottelstraat 10: de parcellering en de bouwmuren. Daarbij zijn in het bijzonder genoemd:
-Het casco van volume C (de voormalige werkplaats)

-De gevels en het interieur van volume B (voormalige pakhuis)

-De constructie van de graansilo.

 

De gemeente heeft de intentie om ook Lange Hezelstraat 92 aan te wijzen als bouwhistorie monument. De huidige eigenaar heeft de intentie de locatie te herontwikkelen, waarbij een aantal volumes wordt gehandhaafd, gerestaureerd en herbestemd en een aantal volumes zal worden afgebroken en vervangen door nieuwbouw. Voorafgaand aan de beoogde werkzaamheden stelt de gemeente vanwege de status van de individuele objecten als vereiste dat een cultuur- en bouwhistorisch onderzoek wordt verricht als onderdeel van de aanvraag omgevingsvergunning. Doel van het onderzoek is om een onafhankelijke waardenstelling op te voeren op basis waarvan de voorgestelde plannen getoetst kunnen worden. De resultaten van dit onderzoek kunnen tevens als inspiratiebron dienen bij de ontwikkeling van de nieuwbouw- en verbouwingsplannen.

 

Hieronder in het kort de belangrijkste kenmerken en waarden van de meest relevante objecten.

 

Lange Hezelstraat 92

Het pand op de hoek Bottelstraat – Lange Hezelstraat heeft een kern die is terug te voeren tot de late middeleeuwen. Nog aanwezig zijn:

  • de gaaf behouden hoge kelderstructuur met tongewelven 
  • het casco met laat-middeleeuws metselwerk
  • de bouwsporen die een geleidelijke ontwikkeling tonen (bouwnaad zijgevel)
  • de eikenhouten moerbalken (deels met sleutelstukken) op de verdieping
  • de sporen van een voormalige insteek 

Door diverse (ingrijpende) wijzingen aan het pand in de tweede helft van de twintigste eeuw is Lange Hezelstraat 92 niet meer kenmerkend voor dan wel de Late Middeleeuwen, dan wel de late negentiende eeuw (eclectische gevelopbouw met rijk uitgevoerde winkelpui).  Door deze wijzigingen is de architectuurhistorische waarde indifferent.

 

Bottelstraat 10: pakhuis

Het voormalige pakhuis is in 2015, als onderdeel van Bottelstraat 10 aangewezen als bouwhistorie monument. Deze status heeft bij de werkplaats betrekking op de parcelering, de bouwmuren en het casco. Het gebouw blijft in de beoogde plannen gehandhaafd en zal gerestaureerd en herbestemd worden.

 

Het pakhuis is een voorbeeld van een sober industrieel gebouw met eenvoudig metselwerk, getoogde vensters, een poort onder stalen latei (met bloemmotief) dat kenmerkend is voor de late-negentiende eeuw en vertegenwoordigt een hoge architectuurhistorische waarde. Deze waarde wordt versterkt door het gegeven dat het industriële karakter ook in het interieur behouden is gebleven. Een bijzonder element is het tweetal ornamentale gietijzeren kolommen op de begane grond. De witte gevelafwerking en de dichtgezette vensters zijn detonerend. Het gebouw heeft, gelet op het gebruikte bouwmateriaal (grotendeels negentiende-eeuws met aan de zuidzijde op enkele plaatsen muurwerk van verschillende maten, variërend uit de zestiende tot achttiende eeuw), een casco dat aan het eind van de negentiende eeuw tot stand is gekomen. De eikenhouten balklagen en de eenvoudige kapconstructie zijn kenmerkend voor de late-negentiende eeuw met een beperkte zeldzaamheidswaarde. Vanwege de samenhang met de rest van het gebouw en de gaafheid (zij het dat de balklagen in slechte staat verkeren), is sprake van een positieve waarde.

 

Bottelstraat 10: graanmaalderij

De graanmaalderij is in 2015 aangewezen als bouwhistorie monument. Deze status heeft betrekking op de volume als geheel (parcelering, bouwmuren, exterieur en interieur). Het gebouw blijft in de beoogde plannen gehandhaafd en zal gerestaureerd en herbestemd worden.

 

De graanmaalderij is een voorbeeld van een industrieel gebouw met een sobere, regelmatige gevelopbouw voorzien van kleine  getoogde vensters dat kenmerkend is voor de laat-negentiende-eeuwse industriële architectuur en vertegenwoordigt een hoge architectuurhistorische waarde. De beleving wordt door de gewijzigde begane grond, dichtgezette raampartijen en witte gevelafwerking enigszins verstoord. De huidige uitmonstering van het interieur is detonerend, niettemin is de karakteristieke, grotendeels onverdeelde indeling behouden gebleven. Het gebouw heeft, gelet op het gebruikte bouwmateriaal, een casco dat aan het eind van de negentiende eeuw tot stand is gekomen. Vanwege de gaafheid van het casco heeft het een hoge bouwhistorische waarde. De decoratieve schenkelspanten en de rondhouten balklagen op de verdiepingen, bestaande uit forse, dicht op elkaar geplaatste exemplaren (hart tot hart circa 1 meter) hebben vanwege hun gaafheid en zeldzaamheid een hoge bouwhistorische waarde. De beton- en staalconstructies zijn van latere datum en zijn indifferent. De huidige parcellering van het volume is wat betreft de bouwmuren identiek aan de situatie vóór 1823, waardoor er sprake is van een duidelijke relatie met de historische stedelijke structuur. De gang aan de noordzijde van het volume is een relict van de tot de Middeleeuwen terug te voeren (bredere) onderdoorgang vanaf de Bottelstraat naar de bebouwing die aan de achtergelegen Gulden Wagengas was gelegen: hoge historische waarde. Ook de overdekte binnenplaats achter de maalderij vormt een herinnering aan de voormalige open structuur van de Gulden Wagengas (zij het dat de contour van de binnenplaats niet rechtstreeks correspondeert met een voormalige situatie).

 

Bottelstraat 10: graansilo

De graansilo is als onderdeel van Bottelstraat 10  in 2015 aangewezen als bouwhistorie monument. Het gebouw blijft in de beoogde plannen gehandhaafd en zal gerestaureerd en herbestemd worden. De graansilo is een voorbeeld van een gesloten silo uit de interbellumperiode waarbij de karen en de gevels één constructief geheel vormen en waarbij de elevator en trap als los element tegen de kopgevel is geplaatst. Vanwege de typologie en verschijningsvorm heeft de silo een positieve architectuurhistorische waarde. Opvallend (en uniek) is de volledig vlakke afwerking van de gevels, welke vooral lijkt te zijn voortgekomen uit de verscholen ligging en niet zozeer vanuit een esthetisch principe (gebouw diende niet als het aanzicht en daarmee de status van het bedrijf). De silo heeft een positieve bouwhistorische waarde als voorbeeld van een in het werk gegoten betonnen toren en vanwege de wijze waarop de betonnen trapconstructie als visueel element aan het exterieur zichtbaar is gebleven: betonconstructie trappenhuis opgevuld met baksteen.

 

CHV

In het begin van de jaren twintig van de twintigste eeuw werden de panden die nu Bottelstraat 10 vormen, eigendom de C.H.V., de Coöperatieve Handels Vereniging. De in 1898 opgerichte CHV werd gesticht om op te komen voor de belangen van het boeren in Noord Brabant en diende als inkooporganisatie van mengvoeders en kunstmest van de Noordbrabantse Christelijke Boerenbond. De coöperatie heeft een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van Noord-Brabant. De nadruk van de CHV lag in Brabant, met als hoofdkantoor Veghel (met destijds de grootste graansilo van Europa). De aankoop van de panden in Nijmegen (in het aangrenzende pand zat al een graanmaalderij), laat zien dat de invloed van de CHV tot buiten de grenzen van Brabant reikte in het interbellum. Op het moment dat de CHV zich aan de Bottelstraat vestigt, is er sprake van de graanmaalderij, het tweelaags pakhuis, een aantal woningen langs de Bottelstraat en de kleine huisjes op het terrein achter het pakhuis (aan de Gulden Wagengas).