Friso Woudstra Architecten bna heeft Res nova Monumenten gevraagd om een cultuur- en architectuurhistorische analyse uit te voeren naar aanleiding van de geplande ontwikkeling van een nieuw landgoed in het Friese Hemelum. Het projectgebied is gelegen in het landschap tussen de kernen Hemelum en Bakhuizen en omvat een kavel waarop een vervallen gebouw, geplaatst in een sterk overwoekerde tuin staat. De opdrachtgevers wensten op deze locatie een landhuis met bijgebouwen op te richten. Het terrein moest worden ingevuld in een stijl die passend is bij de typologie van het negentiende-eeuwse landhuis en de karakteristiek van het Friese landschap. Bovendien moest het voldoende ruimte bieden voor een grote paardenbak en paardenweide. De gemeente stelde strenge eisen en voorwaarden aan de ontwikkeling van dit nieuwe, kleinschalige landgoed. Niet alleen wat betreft welstandstechnische aspecten, maar ook wat betreft typologie: het huis moest aansluiting vinden op de karakteristieke Friese negentiende-eeuwse landhuisarchitectuur.

Het nieuwe landhuis

Om zorg te dragen dat er een kwalitatief waardevol en vooral ‘passend’ ontwerp tot stand zou komen, heeft Friso Woudstra Architecten in een vroeg stadium Res nova Monumenten gevraagd om een cultuur- en architectuurhistorische analyse uit te voeren. De werkzaamheden bestonden uit het zoeken naar en analyseren van voorbeelden van het ‘Friese’ landhuis, ook wel state genoemd. Hierbij werd niet alleen gekeken naar de verschijningsvorm van het hoofdvolume, maar werd ook aandacht besteed aan de karakteristiek en positionering van de bijgebouwen.

In Friesland vindt men in hoofdvorm twee typologieën states. Het eerste type is het landhuis dat is geïnspireerd op de klassieke architectuur, meestal bestaand uit een rechthoekige plattegrond met geaccentueerd middenrisaliet en schild- of zadeldak. Het tweede type landhuis is geïnspireerd op de classicistische Italiaanse zestiende en zeventiende-eeuwse villa’s, bestaande uit een hoofdvolume met rechthoekige of vierkante plattegrond, waarbij aan weerszijden een lager bouwdeel (één bouwlaag) tegen de gevels is geplaatst. Met name het eerste type landhuis komt veelvuldig voor. Binnen dit type is sprake van een grote diversiteit in hoofdopzet en (mate van) detaillering.

Aan de hand van de bevindingen van het architectuurhistorisch onderzoek heeft Friso Woudstra plannen opgesteld voor de nieuwe bebouwing.

Een landschapstuin

Een landgoed bestaat echter uit meer dan alleen de bebouwing. Historisch bezien vormden de architectuur en de setting waarin deze werd geplaatst één samenhangend geheel. Vanuit dit uitgangspunt is in het historisch vooronderzoek ook ruim aandacht besteed aan de karakteristiek van het Friese landschap en in het bijzonder de verschijningsvorm van de Friese landschapstuin. Hierbij is de nadruk gelegd op het oeuvre van L.P. Roodbaard, die wordt beschouwd als de meest prominente vroeg-negentiende-eeuwse Friese tuinarchitect. Daarnaast is aan de hand van cartografisch onderzoek inzicht geschapen in de ontwikkelingsgeschiedenis van de locatie en geeft het zicht op enkele karakteristieke landschappelijke elementen en structuren.

Op basis van de bevindingen van het cultuur- en tuinhistorisch onderzoek, de ecologische onderbouwing (uitgevoerd door Engbers Bosbeheer) en het programma van eisen van de opdrachtgevers, heeft Margreeth Bangert een tuinontwerp opgesteld. Bij het ontwerp is inspiratie gezocht in het oeuvre van de negentiende-eeuwse L.P. Roodbaard. Omdat het plangebied wat betreft omvang beperkt is, is een één op één vertaling van het historische concept niet mogelijk. Wel is bij het opstellen van het plan duidelijk ingestoken op het gebruik van stijlkenmerken die bij Roodbaard (en andere negentiende-eeuwse tuinarchitecten) veelvuldig voorkwamen.