De opdrachtgever heeft gevraagd om op basis van een bouwhistorische analyse een preadvies te leveren voor een eventuele verbouwing van het rijksmonument Vijzelstraat 23 te Arnhem. De opdrachtgever heeft het woon-winkelpand recentelijk aangekocht en wil de begane grond aanpassen zodat deze ook in de toekomst als aantrekkelijke winkelruimte kan worden geëxploiteerd. Bovendien wilde opdrachtgever vanuit het oogpunt van deze exploitatie, de pui op de begane grond aanpassen. Omdat het hier een rijksmonument betreft, is het van belang dat voorafgaande aan de werkzaamheden, inzicht wordt gegeven in de bouwhistorische waarden van het pand. Op basis van deze beknopte waardenstelling zijn richtlijnen gegeven waarmee tijdens de ontwikkeling rekening dient te worden gehouden.

Woon-winkelpand

Het omstreeks 1905-1910, naar een ontwerp van architect Willem Diehl gebouwde Vijzelstraat 23 is een fraai voorbeeld van een als woon-winkelpand gebouwd volume. Het gaat hier niet om een ouder volume dat werd aangepast, maar om een pand dat voor een specifieke situatie werd ontworpen. Dit uit zich onder andere in de omvang van de pui, die niet alleen de begane grond, maar ook de eerste verdieping omvat. De gaaf behouden, terugliggende portiek en de ronding in de etalageruit is karakteristiek voor winkelpuien die vanaf de eeuwwisseling werden gebouwd. Ze zorgden niet alleen voor een maximale capaciteit aan ‘toonruimte’, maar lokten de klant ook als het ware naar binnen.

Interieur

Het interieur toont een situatie die in grote lijnen identiek is aan de situatie in het interbellum. Zowel het in het interieur aanwezige tegelwerk als de stellingkast zijn te dateren in 1930, als de begane grond aanzienlijk gewijzigd wordt. Hoe de oorspronkelijke inrichting eruit heeft gezien, is niet bekend, maar boven het tegelwerk is nog goed zichtbaar hoe de muur en het plafond middels kooflijsten oorspronkelijk vloeiend in elkaar overgingen. Hoewel het interieur dus niet dateert uit de periode van het ontstaan van de winkel en niet aansluit op de jugendstil vormentaal van het exterieur, draagt het zeker bij aan de belevingswaarde van de ruimte. Het interieur moet dan ook worden gewaardeerd als een representatief voorbeeld van de inrichting uit 1930. Hoewel in hoofdlijnen gaaf behouden, vertoont het interieur sporen van aantasting. Meer dan een kwart van het tegelwerk is door verkleuring en schroefgaten aangetast. De stellingkast is kwalitatief niet hoogwaardig uitgevoerd en is bovendien in de jaren zestig gewijzigd. Verder is een oorspronkelijke lichtstraat halverwege het pand achter een verlaagd plafond verdwenen en zijn nieuwe wanden opgetrokken en bestaande wanden gewijzigd.

Voorgevel

De voorgevel van het pand is opgetrokken in een vormentaal die sterk is gebaseerd op de Jugendstil, maar soberder van uitvoering is. Deze Nederlandse variant, ook wel Nieuwe Kunst genoemd, is onder andere herkenbaar in de geometrische motieven in de hardstenen elementen en in de wijze waarop het kozijn is uitgevoerd: niet rechtlijnig, maar juist vloeiende lijnen die de contouren van de hardstenen elementen volgen. Op de verdieping zijn naast de vormentaal van de Jugendstil, ook duidelijk elementen uit de Hollandse renaissance herkenbaar. Dit uit zich onder andere in het gebruik van hardstenen ornamenten (lateien, aanzetstukken, consoles) en het gebruik van witte verblendsteen als rollagen. In Arnhem is een aantal karakteristieke gebouwen in de vormentaal van de Nieuwe Kunst te vinden, waaronder enkele van architect Diehl.