Uit een enquête, gehouden onder de inwoners van Westdorp bleek dat er behoefte bestond naar een studie van de cultuurhistorie van de plek en haar omgeving. Om aan deze wens te voldoen heeft men het Drents Plateau verzocht een cultuurhistorisch basisonderzoek naar het buurtschap en het omliggende landschap op te stellen. Don Rackham heeft het onderzoek namens het Drents Plateau uitgevoerd.

Westdorp

Westdorp is sinds jaar en dag een kern met een agrarische karakteristiek. Ontstaan tussen de Hondsrug en de Rolderug, vormde Westdorp in het verleden een kleine enclave in een groots heidegebied. Het dorp lag aan het eind van twee straten, een vanuit Borger en een vanuit Schoonloo. Westdorp is op deze specifieke locatie ontstaan vanwege de hier aanwezige landschappelijke voorwaarden: het dorp lag op de rand van het beekdal van het Voorste Diep, daar waar de natte gronden van de laaggelegen weide en de hogere zandgronden bij elkaar komen. Deze relatie tussen de weilanden en bouwlanden is tot op heden nog herkenbaar aan de ligging van de essen en groenlanden. De weilanden (de groenlanden) liggen nabij de waterlopen terwijl beide essen op enige afstand van de oude waterloop liggen (tegenwoordig gescheiden door het kanaal). De contouren van de essen zijn nog duidelijk herkenbaar in het landschap. Hoewel de essen sinds jaar en dag nagenoeg gelijk zijn gebleven, is het landschap rond Westdorp sterk veranderd. Historisch kaartmateriaal laat zien dat het heidegebied rond Westdorp vanaf de negentiende eeuw in een rap tempo werd ontgonnen. De mate van ontginning lag veel hoger dan de dorpen die op de ruggen lagen. Deze naar verhouding snelle ontwikkeling is te danken aan de specifieke geomorfologie van het gebied. Zowel de oudere structuur als de in de negentiende eeuw ontstane uitbreidingen worden gekenmerkt door voor Drenthe kenmerkende landschapselementen. De houtwallen die her en der nog duidelijk aanwezig zijn, hetzij in zijn geheel, hetzij als relict, bepalen in grote mate de karakteristiek van Westdorp. Deze historische linten worden op verschillende plaatsen aangevuld met jongere, maar beeldversterkende bomenrijen. Door deze groene linten ontstaat een beeld van grote open ruimten, gescheiden door zachte begrenzingen. Andere groenelementen van historische en/of beeldbepalende relevantie zijn de diverse solitaire en enkele percelen bos. Deze bosjes herinneren aan de vervlogen tijd dat Westdorp een dichte bosbegroeiing had (langs het kanaal en op de Hout-es) en dat het dorp bekend stond als het Olle Bos.

De grootste infrastructurele en landschappelijke ingreep in het gebied rond Westdorp, is de aanleg van het kanaal Buinen-Schoonoord. Deze is echter onlosmakelijk verbonden met de ontwikkeling van de landbouw, daar deze een belangrijke rol speelde in de aan- en afvoer van mest en landbouwproducten. Met name door de totaliteit van het ensemble, kanaal, sluizen, bruggen, kades, brug- en sluiswachtershuizen, draagt dit industrieel agrarisch element in hoge mate bij aan de kwaliteit van het dorp.

Het wegennet in en rond het dorp heeft zich geleidelijk ontwikkeld. Door de bestrating bestaande uit klinkers, en het ontbreken van stoepen, is er sprake van een zachte overgang tussen weg en berm. Hierdoor wordt het landelijke karakter van het dorp versterkt. Langs deze wegen heeft het dorp zich, met name in de twintigste eeuw ontwikkeld. De historische kern, gecentreerd tussen de es en de brink, is na de ruilverkaveling deels verdwenen, waardoor nu eerder sprake is van een dorp met lintbebouwing, waar het hart wordt gevormd door de brink. Het straatbeeld wordt in hoge mate gedomineerd door boerderijen met de voorgevel gericht op de straat. Al met al kan worden gezegd dat Westdorp tot op heden een sterk agrarisch karakter heeft. Dit uit zich in het straatbeeld zowel in de bebouwing als in de landschappelijke en infrastructurele elementen. Met name de kleinschaligheid hiervan is kenmerkend. Daar waar het nabijgelegen Borger is uitgegroeid tot een groot dorp met een kernfunctie en waarbij het landelijke karakter in grote lijnen teniet is gedaan, is deze in Westdorp nog alom aanwezig.