Jan van Lieshoutstraat 26 Eindhoven

Jan van Lieshoutstraat Eindhoven, gemeentelijk monument

Jan van Lieshoutstraat 26 Eindhoven

gemeentelijk monument

 

Opdrachtgever

particulier

 

Uitvoering

Bouwhistorische verkenning

2016


 Gelegen in het historisch centrum van Eindhoven, nabij de Markt, ligt het achttiende-eeuwse pandje Jan van Lieshoutstraat 26. Dit gemeentelijk monument is in gebruik als café en staat bekend als het ‘kleinste café van Eindhoven’. De huidige eigenaar heeft de intentie het pand te restaureren. Het gehele gebouw buikt aan de noordwestzijde aanzienlijk uit. Dit is zowel zichtbaar aan de noordwestelijke gevel, als aan het dak. Verder vertoont het pand, als gevolg van dit naar buiten duwen van de gevel, een aantal scheuren aan zowel de voor- als achterzijde. Voorafgaand van de beoogde werkzaamheden stelt de gemeente als vereiste dat een bouwhistorisch onderzoek wordt verricht als onderdeel van de aanvraag omgevingsvergunning. Doel van het onderzoek is om een onafhankelijke waardenstelling op te voeren op basis waarvan de voorgestelde plannen getoetst kunnen worden.

 

Achterstraat

Tot het midden van de jaren negentig droeg de gevel van Jan van Lieshoutstraat 26 jaarankers met het bouwjaar 1711. Ten tijde van de bouw werd dit straatje de Achterstraat genoemd. De Rechtestraat (oorspronkelijk Steenweg genoemd) was van oorsprong de meer prominente straat, de ‘voorstraat’. Aan deze straat stonden de grote huizen van kapitaalkrachtige Eindhovenaren.

 

De Achterstraat was dus een secundaire straat. In de literatuur wordt aangegeven dat Jan van Lieshoutstraat 26, net als een drietal ernaast gelegen huisjes, was gebouwd als protestantse diaconiehuisjes. Deze armenhuisjes werden ooit gekocht door de kerkgemeente bij wijze van investering. Uit het kadastrale systeem blijkt echter dat het huisje in 1811 niet als eigendom van de Diaconie van Armen wordt vermeld en dat het aanzienlijk groter was dan de drie ernaast gelegen armenhuisjes. Het is dan ook uitgesloten dat dit pand ooit één van de armenhuisjes aan deze straat is geweest.

 

Koetshuis

In een artikel uit 1961 wordt aangegeven dat het huisje in de achttiende eeuw als koetshuis voor een herenhuis aan de Rechtestraat is gebouwd. Vanwege de historische opbouw van de stad (en de relatie tussen de voorstraten en de secundaire achterstraten), is de aanwezigheid van een bij een voornaam huis horend koetshuis, een reële mogelijkheid. Dat het pand in ieder geval in de negentiende en begin van de twintigste eeuw bij het herenhuis aan de Rechtestraat hoorde, blijkt uit de eigendomsgeschiedenis. Een opvallend bouwspoor aan het pand bevestigt de oorspronkelijke functie als koetshuisje. Boven de twee huidige vensters is sprake van één doorlopende rollaag. De breedte van deze rollaag, circa 2,4 meter is breed genoeg voor een bescheiden koets. Mogelijk heeft hier van oorsprong een poort gezeten en was de begane grond in gebruik als stalling voor een koets. De verdieping zal dan gebruikt zijn geweest als vertrek voor de koetsier of staljongen. De aanbouw aan de noordwestzijde huisveste in het geval van een koetshuis vermoedelijk een paardenbox.

 

Nieuwe opzet voorgevel

Uit oude foto’s zien we dat er rond 1900 een nieuw, groter koetshuis naast Jan van Lieshoutstraat 26 wordt gebouwd. Vermoedelijk is de bouw van dit koetshuis de aanleiding geweest voor de functiewijziging van het pandje en de wijziging van de voorgevel. Hierbij is onder de rollaag een deur en een schuifvenster geplaatst. Verder blijkt uit oude foto’s dat de gevel in de loop van de negentiende eeuw was gepleisterd, waardoor één esthetisch geheel met het grotere koetshuis werd gecreëerd. In de jaren twintig is deze pleisterlaag weer verdwenen (zichtbaar op een oude foto). Dit houdt vrijwel zeker verband met de verkoop van het volume en de herbestemming tot apotheek: creëren van esthetisch onderscheid met de rechts van het huisje gelegen grote, gepleisterde koetshuis. Een plattegrond uit 1946 laat zien dat in de linker as een onderdoorgang naar het achterterrein zat. De ruimte ernaast was onverdeeld en had een brede doorgang in de achtergevel (even breed als de rollaag in de voorgevel). Het huisje had in de loop van de twintigste eeuw diverse functies, van apotheker, tot (antiek)winkel tot café. In 1961 werd de deur in de centrale as vervangen door een venster, geplaatst in het voormalige deurkozijn. In het interieur werd de onderdoorgang bij de leefruimte betrokken en ontstond de vide in haar huidige opzet.

 

Jan van Lieshoutstraat 26 is een van de weinige panden in Eindhoven waarbij de huidige gevelopbouw nog karakteristiek is voor de periode vóór 1850. Meerdere panden in de stad hebben nog een historische kern, maar zijn in hun huidige verschijning in de loop van de negentiende of twintigste eeuw gewijzigd. Jan van Lieshout vormt als zodanig een waardevolle herinnering aan de stad vóór de opkomst van de industriële revolutie en alle welvaart die daarmee gepaard ging