Ten noordwesten van de dorpskern van Twello ligt het historische landgoed Bruggenbosch. In dit gebied ligt een groot aantal landgoederen en buitenplaatsen. Vele zijn in de loop der jaren verdwenen. Bruggenbosch is met haar 23 hectare een van de grotere landgoederen. Haar geschiedenis gaat terug tot het midden van de zestiende eeuw.

In de jaren vijftig van de vorige eeuw is het neoclassicistische landhuis dat op het goed stond afgebroken. Enkele van de historische dienstwoningen zijn nog behouden. Ze hebben geen monumentale status. In 1972 liet de eigenaar een nieuw huis naar ontwerp van architect Solomonson, oprichten. Dit gebouw staat ongeveer150 meter ten oosten van de oorspronkelijke bouwplek op en doet tot de dag van vandaag dienst als woonhuis voor de landgoedeigenaar.

De eigenaar heeft in 2013 een ontwikkelingsplan laten opstellen voor het landgoed. In dit rapport werd aandacht besteed aan de mogelijkheden om op de locatie van het voormalige hoofdhuis een nieuwe woning te realiseren. De potentiële erfpachter van de kavel heeft Friso Woudstra Architecten bna opdracht te geven een plan op te stellen voor de beoogde nieuwbouw op deze locatie. Afhankelijk van de mogelijkheden op deze locatie en de haalbaarheid van hun plannen, willen zij binnen de contouren van het historische Bruggenbosch een nieuw landhuis laten bouwen. Voorafgaand aan het ontwerpproces is Res nova Monumenten gevraagd een architectuurhistorisch en typologisch onderzoek met advies voor de vormgeving van de beoogde bebouwing uit te voeren waarin er op basis van historische en cultuurhistorische onderzoek advies wordt gegeven over een voor de locatie ‘passende’ architectuur/

typologie.

Het oorspronkelijke landhuis

De eerste vermelding van Bruggenbosch dateert uit 1625. Het goed is destijds eigendom van een familie Ten Bruggen, vanwaar het toponiem Bruggenbosch is afgeleid. Of er in de achttiende eeuw al sprake was van een residentie voor de gegoede burgerij, is niet met zekerheid vast te stellen, maar is zeer waarschijnlijk. In de achttiende eeuw was de trek naar het platteland een veelvoorkomend fenomeen. De heren lieten bij de boerderijen die ze verpachtten, vaak een luxe herenkamer bouwen of inrichten. Vermoedelijk was er aan het eind van de achttiende eeuw al sprake van een boerenhofstede, waarbij, tegen de zijgevel van de boerderij een herenkamer of spieker was gebouwd. Het feit dat er in de bronnen over een (recreatief) sterrenbos wordt gesproken, bevestigt deze veronderstelling. 

In 1850 wordt Bruggenbosch per veiling verkocht. Het landgoed wordt gekocht door V.M.F. Baron van Bentinck tot Nijenhuis en er wordt een nieuw landhuis in neoclassicistische stijl gebouwd. Het pand heeft dezelfde oriëntatie en lijkt dezelfde vierkanten plattegrond/contour te hebben als het volume dat zichtbaar is op de vroeg-negentiende-eeuwse minuutkaart. Dit zou erop kunnen duiden dat de bestaande volumes (deels) zijn opgenomen in de nieuwbouw.

Bruggenbosch was een sober huis, met weinig decoratieve toevoegingen aan de gevel. Het gebouw telde twee bouwlagen en was geplaatst onder een schilddak met plat, waarbij op ieder dakschild een kapel stond en op ieder nokhoek een schoorsteen. De gevels zijn afgewerkt met een pleisterlaag, waarbij de kroonlijst een ietwat afwijkende kleur lijkt te hebben. De vensters zijn scherp in de gevel gesneden. Er is geen omlijsting, ook niet bij de voordeur. De entree van het huis lag aan de westzijde. Uit het beperkte aantal ramen en de omvang van de verschillende vensters aan de noordzijde, kan worden afgeleid dat aan de deze kant vooral dienstvertrekken en logistieke ruimten lagen. Dat deze zijde geen primaire rol vervulde, past binnen het beeld dat tussen de woning en de Blikkenweg een perceel opgaande bomen was gelegen: er was geen visuele relatie met de Blikkenweg. Op de topografische kaarten uit de tweede helft van de negentiende eeuw staat zelfs een volume tussen het hoofdhuis en de weg afgebeeld.

Aan de zuidzijde van het huis lagen de voornaamste vertrekken. Aan deze kant bevond zich onder andere de salon, compleet met driezijdige uitbouw (deze zal een latere toevoeging zijn geweest). In de loop van de eeuw is tegen deze gevel nog een serre en een open warande geplaatst.

Opvallend is dat de bij Bruggenbosch toegepaste plattegrond elders in de omgeving nergens is toegepast. In het huidige nog aanwezige pandbestand en ook bij al verdwenen landhuizen zien we telkens dat de entree is georiënteerd op de primaire verbindingsweg: de Schauseite huisvest de entree. Hieraan gekoppeld is een brede ontvangsthal achter de voordeur. Bij Bruggenbosch was sprake van een gang die de verschillende ruimten en het in een apart vertrek gelegen trappenhuis ontsloot. Mogelijk is de ligging van de entree te verklaren vanuit de situatie vóór 1850, waarbij waarschijnlijk sprake is geweest van een spieker tegen de zijgevel van een boerderij. De entree zal bij de nieuwbouw rond 1850 op dezelfde plek zijn gebleven als de oorspronkelijke situatie. Het huis wordt uiteindelijk in 1953 gesloopt.

Typologie landhuizen regio

Het gebied rondom Twello kent een groot aantal landhuizen en buitenplaatsen. Het merendeel van deze huizen heeft een classicistische hoofdstructuur, waaraan het ‘prototype’ van Vingboons ten grondslag ligt. Binnen deze uniforme hoofdopzet is een sterke mate van diversiteit aanwezig. Dit uit zich vooral in de verschijningsvorm van het pand: sober of rijk gedecoreerd; schoon metselwerk of (deels) gestuct, et cetera.

Het bijzondere aan de omgeving van Twello is het grote aantal huizen waaraan in de loop van de negentiende- of het begin van de twintigste eeuw een toren is toegevoegd. Ook hierin is een grote mate aan diversiteit aanwezig. De toren is in vormgeving telkens wel afgestemd op de architectuur van het hoofdhuis.

Een ander opvallend aspect is dat alle huizen, zonder uitzondering, de entree aan de voorzijde hebben liggen.

Bij de realisatie van een nieuw landhuis op de locatie Bruggenbosch, kan de typologie van classicistisch landhuis met een ‘historiserende’ toren een bijzonder uitgangspunt vormen, dat bovendien is verankerd in de lokale architectuurgeschiedenis.